Letterlijk verwijst ‘metacognitie’ naar een proces dat ‘na’ of ‘voorbij’ (meta) komt bij het verwerven van kennis (cognitie). Het is ‘denken aan denken’, of de ruimte voorbij het denken waar we onze inspanningen om iets te denken, te weten of te leren, kunnen plannen, controleren en beoordelen.
Te vaak blijft metacognitie op de achtergrond en wordt er slechts halfbewust en halfslachtig gebruik van gemaakt. Het resultaat is dat er te veel tijd wordt besteed aan het toepassen van onproductieve leerstrategieën. Meer expliciet gebruik van metacognitie kan leerkrachten, ouders en leerlingen helpen slimmer te werken en efficiënter te leren.
Samenvatting uit: https://www.the-learning-agency-lab.com/science-of-learning-research-metacognition.html
Metacognitie is een populair onderzoeksonderwerp. Een groot aantal wetenschappelijke artikelen en boeken hebben betrekking op metacognitie sinds het concept voor het eerst werd geïntroduceerd in de jaren zeventig door Flavell. Hij identificeerde wat volgens hem twee elementen van metacognitie zijn: kennis van cognitie en regulering van cognitie.
Soorten metacognitieve kennis
- Declaratieve of Verklarende kennis – ‘persoonlijke kennis’ of inzicht dat iemand heeft in zijn eigen capaciteiten. Dit soort metacognitieve kennis is niet altijd nauwkeurig, aangezien de zelfbeoordeling van een persoon gemakkelijk onbetrouwbaar kan zijn.
- Procedurele kennis – “kennis van de taak”, inclusief inhoud (wat moet ik weten?) en lengte (hoeveel ruimte heb ik om te communiceren wat ik weet?).
- Taakkennis is gerelateerd aan de inschatting van de moeilijkheidsgraad van de taak door het individu en aan zijn zelfvertrouwen.
- Strategiekennis – ‘kennis onder voorwaarden’ of iemands vermogen om strategieën te gebruiken om informatie te leren, en om deze strategieën aan nieuwe situaties aan te passen. Dit hangt samen met de leeftijd of ontwikkelingsfase van het individu. Een kleuter kan bijvoorbeeld strategieën leren, maar hij moet eraan worden herinnerd ze te gebruiken, zoals woorden laten horen bij het leren lezen. Daarentegen begrijpt een leerling in de hogere leerjaren van de basisschool deze strategie en weet wanneer deze onder verschillende omstandigheden effectief zal zijn.
Metacognitieve regulatie
Regulatie wordt gebruikt om te beschrijven hoe individuen hun kennis monitoren en beoordelen. Dit omvat het weten hoe en wanneer bepaalde vaardigheden moeten worden gebruikt, en helpt individuen hun leerproces te beheersen. Een voorbeeld hiervan is een leerling die reflecteert op zijn of haar eigen werk, een taak die vaak op school wordt opgedragen. Later beoordelen individuen zichzelf door te vragen: “Hoe gaat het met mij? Hoe kan ik dit de volgende keer efficiënter of nauwkeuriger doen? ”
Metacognitieve ervaringen
Metacognitieve ervaringen zijn de ervaringen die een individu heeft waardoor kennis wordt opgedaan of waardoor regulatie plaatsvindt. Verklarende kennis van iemands eigen kunnen kan bijvoorbeeld worden verkregen door bij een reeks spellingtests hoge scores te behalen. Dit zou het individu de kennis geven dat het een hoog prestatievermogen heeft op dat spellingsgebied.
Metageheugen
Metageheugen is kennis van wat het geheugen is, hoe het werkt en hoe je dingen kunt onthouden. Deze vaardigheden ontwikkelen zich in de loop van de tijd en verbeteren gemakkelijker met instructie. Een voorbeeld hiervan zijn studenten die een acroniem of letterwoord gebruiken om informatie te leren en gemakkelijk terug te roepen in voorbereiding op een toets.
Belangrijkste factoren in metacognitie
Motivatie is essentieel bij metacognitie. Studenten die niet gemotiveerd zijn om taken af te werken kunnen problemen hebben met zelfreflectie. Hoewel metacognitieve strategieën in de loop van de tijd kunnen worden aangeleerd, moeten studenten worden gemotiveerd om effectief te zijn. Om deze personen te helpen slagen, kan het nodig zijn om zelfevaluatievaardigheden aan te leren en om te bepalen hoe een voltooid werk eruitziet.
Zie: https://www.learning-theories.com/metacognition-flavell.html
Vos, H. (2004). De metacognitieve vaardigheid ‘redeneren’. 1-15. Paper presented at 31e Onderwijs Research Dagen 2004, Utrecht, Netherlands. https://research.utwente.nl/en/publications/de-metacognitieve-vaardigheid-redeneren
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2020.01537/full
Flavell, J.H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive-developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906-911.
Education Endowment Foundation (EEF). (2019). Metacognition and self-regulated learning. EEF. Available online at: https://educationendowmentfoundation.org.uk/public/files/Publications/Metacognition/EEF_Metacognition_and_self-regulated_learning.pdf
https://www.cambridgeinternational.org/Images/272307-metacognition.pdf
Metacognitie en cognitieve ontwikkeling
Het vermogen tot metacognitie is een cruciale stap in de cognitieve ontwikkeling van kinderen. De baanbrekende cognitieve psycholoog Jean Piaget identificeerde de “formele operationele fase” als de periode rond de leeftijd van 11 jaar waarbij kinderen in staat zijn om na te denken over hun denken en te werken met meer abstracte ideeën. Maar recenter onderzoek heeft metacognitieve vaardigheden geïdentificeerd bij veel jongere kinderen, vanaf ongeveer de leeftijd van drie jaar. Tevens toont onderzoek aan dat metacognitief bewustzijn een goede voorspeller is van schoolprestaties. Terwijl ze leren systematisch na te denken over hun leerproces, leren leerlingen frustraties en defaitisme te overwinnen; ze leren momenten van meesterschap te herkennen en er trots op te zijn; ze mikken op nieuwe doelen en zijn beter gemotiveerd om deze te bereiken.
Hoe kunnen ouders, opvoeders en studenten precies metacognitieve vaardigheden ontwikkelen?
In elke fase van het leerproces moet tijd worden besteed aan het expliciet maken van leerdoelen en strategieën. Aan het begin van een nieuwe leertaak moeten leerlingen doelen en strategieën in kaart brengen. Leraren moeten de soorten reflectief denken modelleren waarvan ze willen dat leerlingen ze oefenen. Een van de meest effectieve hulpmiddelen is schrijven, dat aanmoedigt om na te denken over wat leerlingen moeten leren en hoe ze dit willen leren.
Hoe metacognitie verbeteren?
Het uiteindelijke doel van metacognitieve strategieën is dat mensen meer zelfsturend worden in hun eigen leerproces. Leerlingen moeten bijvoorbeeld in staat zijn om de domeinen te achterhalen waarin ze zwak zijn en passende maatregelen te nemen om die gebieden aan te pakken. Iedereen kan z’n metacognitieve vaardigheden verbeteren. Denk ten eerste aan het probleem van overmoed. We zijn allemaal vaak arrogant. We denken dat we iets weten. Maar dat doen we niet. We hebben dus metacognitie nodig om te beoordelen wat we weten. Stel uzelf dus vragen of laat uw leerlingen zichzelf deze vragen stellen:
- Wat weet ik?
- Hoe weet ik dat?
- Kan ik dit aan een vriend uitleggen?
- Mag ik een voorbeeld geven? Of geef een theorie?
Vooruit en achteruit kijken kan ook helpen als het gaat om metacognitie. Deze vragen zijn verschillend. Meer in de trant van:
- Als u terugblikt, vraag dan: wat heb ik geleerd? Hoe is mijn denken veranderd?
- Vooruitkijkend, vraag: wat moet ik hierna leren? Wat maakt mij een expert?
Een bondig overzicht van de relatie tussen metacognitie, cognitieve functies en executieve functie vind je in een artikel van Doorn, Emiel van (2018). Metacognitie in relatie tot de cognitieve en executieve functies, Bodegraven, StiBCO. https://www.stibco.nl/download/metacognitie-in-relatie-tot-cognitieve-functies-en-executieve-functies/?wpdmdl=4161&refresh=6098eca369c821620634787
Volgende video’s leggen de begrippen executieve functies en metacognitie uit in één minuut.
https://wij-leren.nl/video.php?s=Executieve_functies
Voor verdere verdieping over het onderwerp: zie de cursus Onderwijskunde, UGent 2018-2019, Prof. dr. Martin Valcke: Thema 6 Executieve functies en het ontwerpen van instructie. Via volgende link heb je toegang tot een introductievideo, een mindmap over het thema, leerdoelen en enkele videoclips.
https://owk1819.weebly.com/thema-6-executieve-functies-en-het-ontwerpen-van-instructie.html
Bij de cursus hoort een handboek: Valcke, M. (2018). Onderwijskunde als Ontwerp-wetenschap. Deel 1 en Deel 2, Leuven: Acco.