Nagenoeg een decennium geleden werd in Vlaanderen, en i.h.b. in de cultuursector en het onderwijs, aandacht gevraagd voor de problematiek van mediageletterdheid en mediawijsheid.
Met het innovatieproject ‘Word (onder)mediawijzer’ werd in opdracht van het Departement Onderwijs in 2013 door twee lerarenopleidingen (HUBrussel en Thomas More Kempen) een belangrijke stap gezet om dit thema een plaats te geven in het opleidingscurriculum. Het ontwikkelde overzicht van de competenties die leraren nodig hebben om mediawijs aan te slag te kunnen en toelichtingen hierover zijn beschikbaar op: https://mediawijs.be/dossiers/dossier-competentiemodellen/mediawijsonderwijsbe-competentiemodel
Na de projectmatige start werd door de overheid een impuls gegeven om op structurele basis een beleid te voeren rond mediawijsheid. In de daaropvolgende jaren kwam het Kenniscentrum Mediawijsheid tot stand: Mediawijs https://mediawijs.be/
Mediawijs heeft als missie de inwoners van Vlaanderen en Brussel te helpen om digitale technologie en media actief, kritisch en bewust te gebruiken en begrijpen om deel te nemen aan onze maatschappij. Op de website tref je een uitstekend overzicht van projecten en publicaties over mediawijsheid, het aanbod workshops en vormingen van Mediawijs in samenwerking met partners, een opleiding tot mediacoach en informatie over het jaarlijks Vlaams Mediawijs congres.
De publicaties van de ‘RAND Corporation’ kunnen een waardevolle aanvulling zijn op wat Mediawijs brengt met het competentiemodel mediawijsheid.
Huguet, Alice, Garrett Baker, Laura S. Hamilton, and John F. Pane, Media Literacy Standards to Counter Truth Decay, Santa Monica, Calif.: RAND Corporation, RR-A112-12, 2021. As of January 19, 2021: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA112-12.html
Vertaling van teksten uit: Tor Richardson-Golinski, Amelia Harshfield, Advait Deshpande, The RAND Blog, Our Actions Determine What We Read and See Online. Algorithms Are Only a Part of That Process.
https://www.rand.org/blog/2020/02/our-actions-determine-what-we-read-and-see-online-algorithms.html
https://www.openaccessgovernment.org/what-we-read-online/82159/
Sociale media: een zorgwekkende problematiek
Naarmate sociale media de belangrijkste uitlaatklep zijn geworden voor mensen om nieuws en meningen te verwerven, zijn er zorgen over het effect van algoritme-gestuurde diensten op de verspreiding van misleidende informatie.
Algoritmen vormen de kern van het besluitvormingsproces voor sociale mediaplatforms zoals Facebook, Twitter en YouTube, omdat ze de inhoud bepalen die mensen online zien en gebruiken. Dit is ontworpen om de betrokkenheid van gebruikers te maximaliseren door prioriteit te geven aan inhoud die het meest aantrekkelijk is voor de gebruikers en die het meest relevant wordt geacht voor de interesses van mensen. Deze filtering is gebaseerd op gebruikersinteracties met deze platforms en hun account- en gedragsgegevens. De platforms verzamelen deze gegevens continu en gebruiken ze om de gedragspatronen en besluitvormingsprocessen van gebruikers te voorspellen.
De online platforms gebruiken deze gegevens om advertenties te selecteren, de weergegeven inhoud te bepalen en de koopbeslissingen van gebruikers te beïnvloeden. De uitdaging is niet een gebrek aan bewustzijn van gebruikers over hun gegevens die worden verzameld, maar eerder bezorgdheid over waarvoor die gegevens kunnen worden gebruikt, de verfijning van de algoritmen en de nauwkeurigheid waarmee ze de reacties en het gedrag van gebruikers kunnen voorspellen.
Uit een recent onderzoek van RAND Europe en Open Evidence is gebleken dat algoritmische ‘bias’ of onzuiverheid een product is van zowel de onderliggende vooroordelen van programmeurs als de vooroordelen van gebruikers die op een specifieke manier op de inhoud reageren. Dit heeft tot gevolgd dat de gebruikers zichzelf steeds opnieuw versterkende feedback bezorgen.
Disinformation spreads at a rate six times higher than that of truthful content on Facebook and Twitter. It’s often shared by users who have only read the frequently deceiving headline.
Het gevaar is dat op algoritmen gebaseerde diensten menselijke cognitieve vooroordelen en daaruit voortvloeiende acties kunnen vergroten en versterken. Mensen interpreteren en onthouden informatie op een manier die hun bestaande overtuigingen weerspiegelt.
Als reactie op de dreiging van desinformatie en de vermeende nadelige gevolgen ervan voor het democratisch discours, hebben een aantal EU-lidstaten initiatieven, voorstellen en studies gelanceerd die tot doel hebben onlineplatforms te begrijpen en te reguleren. De Europese Commissie stelt dat “meer transparantie nodig is voor gebruikers om te begrijpen hoe de informatie die aan hen wordt gepresenteerd, wordt gefilterd, gevormd of gepersonaliseerd, vooral wanneer deze informatie de basis vormt van aankoopbeslissingen of hun deelname aan het maatschappelijke of democratische leven beïnvloedt.” In de volgende passage wordt bij deze algemene bezorgdheden aangesloten maar met een specifieke invalshoek door recente maatschappelijke en politieke problemen die vooral in democratische landen blikvangers zijn voor ongerustheid.
‘Truth Decay’ – het verval van de waarheid
Truth Decay – de afnemende rol die feiten, gegevens en analyse spelen in ons politieke en maatschappelijke discours – is gedeeltelijk gevoed door ons complexe en snel evoluerende media- en technologie-ecosysteem.
Individuen hebben specifieke vaardigheden nodig om door entertainment en nieuwsmedia, online sociale media en desinformatie-uitdagingen te navigeren die verband houden met onze onderling verbonden online wereld. Is ons onderwijs in staat om deze noodzakelijke mediawijsheid en media geletterdheid bij te brengen aan deze en komende generaties?
Mediageletterdheid omvat “het vermogen om toegang te krijgen tot, te analyseren, te evalueren, te creëren en te handelen met behulp van alle vormen van communicatie”. Binnen deze vage omschrijving hoort zeker de problematiek van ‘truth decay’ thuis. De ‘Rand Corporation’ (*) heeft een heldere en overzichtelijke bijdrage geleverd met het formuleren van standaarden die richtinggevend kunnen zijn voor het onderwijsveld. Duidelijk gespecificeerde standaarden kunnen helpen om een gemeenschappelijke taal te creëren over de kennis, vaardigheden en competenties die leerlingen/studenten zouden moeten beheersen, en ze kunnen ook dienen als een middel om verwachtingen en prioriteiten te communiceren voor eindtermen die het onderwijs moet bereiken.
Zie: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA112-12.html
Een korte video over de besproken problematiek: https://www.rand.org/research/projects/truth-decay.html
(**) Kavanagh, Jennifer and Michael D. Rich, Truth Decay: An Initial Exploration of the Diminishing Role of Facts and Analysis in American Public Life, Santa Monica, Calif.: RAND Corporation, RR-2314-RC, 2018. As of January 21, 2021: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2314.html
The report ‘Fighting Disinformation online’ describes a database of online tools that are developed by nonprofit, civil society organizations and are designed to reduce the spread of online disinformation.
Kavanagh, Jennifer, Samantha Cherney, Hilary Reininger, and Norah Griffin, Fighting Desinformation Online: Buiding the Database of Web Tools. Rand Corporation, 2020, 84 p.
Kavanagh, Jennifer, Samantha Cherney, Hilary Reininger, and Norah Griffin, Fighting Disinformation Online: Building the Database of Web Tools, Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License, RR-3000-WFHF, 2020. As of January 21, 2021: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3000.html