Waarom staat kennis centraal bij leren?

andre

De  website van ‘Australian Educational Research Organisation’ is één van mijn favoriete bronnen voor informatie over leren en onderwijzen. AERO is een bedrijf dat eigendom is van de overheid en wordt bestuurd door een onafhankelijke Raad van Bestuur. De financiering gebeurt door de overheden/ministeries van de ‘Commonwealth, state and territory governments’. Onderzoek en delen van kennis met de onderwijswereld is een prioriteit om betere onderwijsresultaten te bevorderen.   Zie: https://www.edresearch.edu.au/

In dit blogbericht breng ik een korte samenvatting van het standpunt van AERO over het belang van kennis voor effectief leren. Kennis speelt een centrale rol bij het opbouwen van vaardigheden, het kritisch en creatief denken en het oplossen van problemen en dit met toenemende onafhankelijkheid van de lerende. Het succesvol en efficiënt verwerven, behouden en toepassen van kennis is belangrijk om jongeren te helpen zelfverzekerde en creatieve individuen te worden, onafhankelijke levenslang lerenden en actieve en geïnformeerde leden van de gemeenschap. Dit uitgangspunt heeft implicaties voor het effectief lesgeven. Zie: https://www.edresearch.edu.au/summaries-explainers/explainers/knowledge-central-learning

Kennis verwerven

Leren vindt plaats wanneer nieuwe kennis wordt verworven, verwerkt en in het geheugen wordt bewaard voor later gebruik. Bij het leren zijn twee soorten geheugen belangrijk: het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. We leren door het werkgeheugen te gebruiken om onze aandacht te richten op nieuwe informatie en deze te verwerken, waardoor we ze kunnen verbinden met wat we al weten. Onder de juiste omstandigheden wordt deze informatie (inclusief kennis van feiten, concepten en procedures) vervolgens overgebracht naar het langetermijngeheugen, waar het wordt opgeslagen als kennis binnen een mentaal model dat ons inzicht in dat leergebied weerspiegelt. Eenmaal voldoende opgeslagen, opgeroepen en gebruikt om het geheugen te consolideren, kan kennis uit het langetermijngeheugen worden opgehaald voor gebruik en verder leren.

Problemen oplossen en ideeën genereren

Mensen zijn geëvolueerd om een aangeboren, fundamentele ‘trial and error’-benadering te gebruiken bij het oplossen van problemen, maar hebben diepgaande, relevante achtergrondkennis nodig om complexe problemen op te kunnen lossen en kritisch en creatief te kunnen denken. Wanneer mensen worden geconfronteerd met een bekend probleem of een bekende vraag, kunnen mensen snel in het geheugen zoeken om het bekende antwoord op te halen. Wanneer de taak onbekend is en een creatievere reactie vereist, kunnen mensen in het geheugen zoeken naar potentieel relevante informatie, en voorkennis combineren en opnieuw combineren tot creatieve ideeën of potentiële strategieën totdat ze tevreden zijn met de reactie. Ons vermogen om creatieve, kritische denkers en probleemoplossers te zijn, wordt vergroot door de hoeveelheid kennis die in ons geheugen is opgeslagen en die relevant is voor de uit te voeren taak. Het hebben van toegang tot grote hoeveelheden informatie in de wereld, de ‘Google-strategie’, levert geen significant voordeel op als we weinig relevante voorkennis beschikbaar hebben in het langetermijngeheugen. Dit komt omdat we slechts kleine hoeveelheden nieuwe informatie tegelijk kunnen verwerken voordat onze cognitieve functies overbelast raken. De meeste mensen kunnen echter enorme hoeveelheden kennis opslaan in het langetermijngeheugen en toegang krijgen tot deze kennis wanneer dat nodig is. Een leerling met een grote woordenschat kan bijvoorbeeld over het algemeen verfijnder schrijven dan een leerling met een beperkte woordenschat, zelfs als de tweede leerling tijdens de schrijftaak een woordenboek gebruikt. Met recente technologieën uit de wereld van de artificiële intelligentie gaat dit argument wankelen maar dan nog dient een lerende de output van bijvoorbeeld ChatGPT kritisch te kunnen beoordelen en is een brede achtergrondkennis nodig.

Belangrijke strategieën om het leren te optimaliseren door kennis op te bouwen

Beleidsmakers en schoolleiders kunnen onderwijs en leren bevorderen dat de effectieve verwerving en toepassing van diepgaande en rijke inhoudelijke kennis en inzicht bewerkstelligt. Leren kan worden geoptimaliseerd met consistent en coherent beleid en begeleiding door toepassing van volgende methodieken:

  • Plan onderwijs- en leertaken met focus op de te verwerven kennis

Instructiemateriaal dat rijk is aan inhoud die leerlingen moeten kennen en toepassen, kan effectief lesgeven ondersteunen. Wanneer leerplannen, jaarplannen, lesontwerpen, handboeken, … beschikbaar zijn voor scholen en duidelijk maken welke vereiste kennis moet worden aangebracht in functie van het bereiken van de onderwijsdoelen of eindtermen die de overheid heeft vastgelegd, dan draagt dit bij tot een effectiever onderwijs. Materiaal dat rijk is aan inhoudelijke kennis identificeert de specifieke kennis die lerenden zullen leren, inclusief feiten, concepten en procedures, en hanteert een cumulatieve benadering waarbij de kennis in elk jaar voortbouwt op de kennis die in voorgaande jaren is verworven.

  • Onderwijs kennis expliciet om de vaardigheden van lerenden te vergroten

Hoewel mensen vaardigheden misschien beschouwen als een leergebied dat zich onderscheidt van kennis, worden vaardigheden eerder beschouwd als de toepassing van verworven kennis. Taalbegrip is bijvoorbeeld het vermogen om betekenis te ontlenen aan gesproken en geschreven woorden. Het bestaat uit woordenschat, achtergrondkennis en inzicht in hoe woorden worden gecombineerd om zinnen te vormen. Veel woorden die in de teksten die leerlingen lezen, worden gebruikt, worden niet in de dagelijkse spraak gebruikt en moeten expliciet worden onderwezen.

  • Focus op betekenisvol opnemen van kennis, niet alleen op toegang tot informatie

Het vermogen van lerenden om nieuwe informatie te verwerken zal altijd beperkt worden door de beperkingen van hun werkgeheugen, en daarom kunnen ze niet alleen vertrouwen op gemakkelijke toegang tot informatie. Eenmaal nieuwe informatie wordt aangeboden hebben leerlingen tijd nodig om deze als kennis in hun langetermijngeheugen te consolideren voordat ze deze diepgaand kunnen begrijpen en effectief kunnen toepassen. Ondanks de gemakkelijke toegang tot informatie via internet, kan het zoeken naar informatie en tegelijkertijd proberen deze te gebruiken de grenzen van het werkgeheugen overschrijden en een nauwkeurige, betekenisvolle retentie en effectieve toepassing van het geleerde belemmeren. Door systematisch kennis op te bouwen en te verbinden in het langetermijngeheugen krijgen leerlingen de brandstof om de motor van creativiteit in het menselijk brein aan te drijven.

  • Verbind probleemoplossende en kritische denkvaardigheden met het domein waarin ze worden onderwezen

Beleid en programma’s die zich richten op het ontwikkelen en beoordelen van algemene probleemoplossende en kritische of creatieve denkvaardigheden zijn niet effectief of efficiënt. Eén reden hiervoor is dat een dergelijke aanpak probeert een vaardigheid te ontwikkelen die leerlingen van nature al bezitten. Een andere reden is dat probleemoplossende en kritische denkvaardigheden overwegend domeinspecifiek zijn, dat wil zeggen dat ze meestal niet overdraagbaar zijn naar andere onderwerpen of leergebieden.

  • Focus op het opbouwen en behouden van kennis met expliciete instructie om het vermogen van studenten tot denken en creativiteit van een hogere orde mogelijk te maken

Het expliciet aanleren van kennis en vaardigheden helpt lerenden om onafhankelijk te worden en bekwaam worden om taken van hogere orde te voltooien. Om kritisch en creatief te denken en complexe problemen op te lossen, putten lerenden uit het geheugen van relevante achtergrondkennis. Het oproepen van kennis uit het langetermijngeheugen en het combineren en testen van potentieel relevante ideeën met het werkgeheugen is het drijvende mechanisme achter creatief en probleemoplossend denken.

Samenvatting uit:  AERO (december 2023), Explainer: Knowledge is central to learning.  https://www.edresearch.edu.au/sites/default/files/2023-11/knowledge-is-central-to-learning-aa.pdf

Dit rapport bevat een referentielijst en maakt duidelijk hoe selectief deze tekst is opgesteld en duidelijke symptomen heeft van tunnelvisie.

Zie ook: AERO (september 2023), How students learn best. An overview of the learning process and the most effective teaching practices. https://www.edresearch.edu.au/sites/default/files/2023-09/how-students-learn-best-aa_0.pdf

Nabeschouwingen

  • De realisaties van het Australische onderwijsbeleid zijn een schoolvoorbeeld van een adequaat evenwicht tussen sturing door de overheid en initiatief geven aan onderwijskoepels en schoolbesturen. De manier waarop de overheid bijvoorbeeld op een transparante en toegankelijke wijze communiceert over de PISA resultaten van 2022 (zie samenvattend rapport), mag navolging krijgen in de Lage Landen.

Zie: Lisa De Bortoli, Catherine Underwood, Sue Thomson (2023), PISA 2022 Reporting Australia’s results VOLUME I. Student performance and equity in education. https://research.acer.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=1056&context=ozpisa

De samenvatting van het rapport is voortreffelijk uitgewerkt: https://research.acer.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=1057&context=ozpisa

Ook al hebben we veel lof voor het werk van AERO, minpunt is wel de eenzijdige wijze waarop gesurft wordt op de golven van ‘direct instruction in a knowledge-rich curriculum’ en ‘evidence based/informed education’. Dit spanningsveld hebben we reeds in eerdere blogberichten besproken. Niet alleen het Australische onderwijsbeleid loopt dit risico, ook andere regio’s zoals Engeland, Nederland, Vlaanderen, … lopen in dezelfde valkuil.  Daarom ter overweging volgend citaat:

“If governments, which are by nature partisan, dictate the nature and content of schooling, it takes away from individuals, schools and communities a significant degree of power and agency over their own lives. This point is well illustrated by the current situation in England, where the school system itself is dominated by the principles of the market and where a narrow vision of education prevails, one which prepares children to contribute to a society and an economy based on neo-liberal, consumerist values. Is it the role of a democratically elected government to prescribe the content of the curriculum and the methods of teaching such that schools turn out young people who will contribute to the perpetuation of their political and economic agendas? Alternatively, should education be distanced from the national political domain so that schooling is organised not to serve the ends of any one political party, but rather to meet the changing educational and developmental needs of children and young people?”

Uit: Fiona Carnie (2018), Rebuilding Our Schools from the Bottom Up. FORUM Volume 60, Number 1. http://dx.doi.org/10.15730/forum.2018.60.1.31

In Schotland, in tegenstelling tot Engeland,  volgt de overheid niet deze hype van ‘evidence based/informed practice’ maar zet meer in op de verantwoordelijkheid en competenties van het onderwijsveld door actie-onderzoek te versterken.

Zie: Laura Colucci-Gray, Sharmistha Das, Donald Gray,Dean Robson and Jennifer Spratt (2013), Evidence-based practice and teacher action-research: A reflection on the nature and direction of ‘change’.  British Educational Research Journal, Vol. 39, No. 1, February 2013, pp. 126–147. https://www.researchgate.net/publication/236859730_Evidence-based_practice_and_teacher_action-research_A_reflection_on_the_nature_and_direction_of_’change’

Zo neemt een onderwijsminister (2021) de invulboeken in het vizier en ‘dreigen ze de leerkrachten gemakzuchtig te maken’…  zie: https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/vlaanderen/weyts-neemt-invulboeken-vlaams-onderwijs-in-het-vizier/10312521.html

De essentie is wel dat leraren en schoolbesturen kiezen welke handboeken en eventueel bijbehorende invulboeken/werkboeken ze willen gebruiken en wat de financiële kosten zijn voor de leerlingen. De kwaliteit van deze handboeken wordt door vakgroepen, i.c. de eindgebruikers, beoordeeld en ik durf aannemen dat dit wijze leraren zijn. Dit is toch een opdracht voor een ernstig schoolbeleid en geen staatsbeleid? De auteurs van de handboeken doen grondig werk om de leerinhouden af te stemmen op de leerplandoelen van de koepels en onderwijsdoelen van de overheid. Via gebruikersgroepen wordt feedback geleverd aan de auteurs. Elke uitgever heeft zijn strategie om met het werkveld in dialoog te gaan bij de ontwikkeling van handboeken. De overheid zou haar focus moeten richten op de diversiteit van studierichtingen en de veelheid aan leerplannen die daar het gevolg van zijn. Samenwerking tussen de koepels om voor tal van onderwijsvakken, m.n. de niet levensbeschouwelijke vakken, eenzelfde leerplan op te stellen zou ook bevorderlijk zijn voor een gezonde concurrentie tussen de uitgevers en het streven naar kwaliteitsvolle leermiddelen i.p.v. koepelgebonden handboeken samen te stellen.

  • De vorige beschouwing over handboeken is een kanttekening maar sluit wel nauw aan bij de kritiek over mogelijk (?) een minder kennisgerichte benadering in het onderwijs ten gevolge van de ‘pretpedagogie’ die reeds decennia ons onderwijs zou beheersen. Deze mythe, vooral van politiek rechtse oriëntatie, moet dringend ontrafeld worden. Nu blijft het een kaakslag voor generaties leraren en lerarenopleiders. De leerinhouden in de handboeken sterken ons niet in deze opinie. Bovendien kunnen handboeken niet opgevat worden als een onderwijsmethode maar blijven het leermiddelen die het onderwijs ondersteunen en de leraar blijft de spilfiguur die de lerende aanstuurt, aanstuwt en naar een hoger niveau tilt. De leraar bepaalt hoe het handboek in de lessencyclus, die hij al of niet in collegiaal overleg ontwerpt, wordt ingezet. Dit is een essentiële competentie voor een professionele beroepsbeoefenaar waarop hij mag aangesproken worden in functionerings- en evaluatiegesprekken.