Kinderen en jongeren hebben tegenwoordig reeds maanden voor de zomervakantie keuzestress om een geschikt zomerkamp te reserveren. Naast de klassieke kampen van jeugdbewegingen, die reeds lang de bekroning zijn van een werkjaar, hebben tal van private en publieke organisaties een aanbod in de markt gezet (speelpleinen, sportkampen, creatieve en muzische kampen, kampen bij de strijdkrachten, …). Sommige initiatieven zijn gratis, andere betalend en soms elitair. Teveel om op te noemen en door de bomen zie je het bos niet meer. ‘Uit in Vlaanderen’ heeft een digitale kampzoeker beschikbaar. https://www.uitinvlaanderen.be/agenda/kamp-of-vakantie?targets=uitmetvlieg&utm_campaign=redirect&utm_medium=migration&utm_source=kampzoeker.be
Een volgende stap in de richting van een objectieve keuzewijzer of keuzegids, om wat wijzer te worden in dit aanbod, zou geïnitieerd mogen worden door het Vlaams Departement Cultuur, Jeugd & Media en dan wel in samenwerking met onderwijs en sport.
In Vlaanderen zijn de zomerscholen, op initiatief van de minister van onderwijs, een nieuwkomer in het aanbod van zomerse activiteiten voor kinderen en jongeren. In 2020 moesten de scholen sluiten door de coronapandemie en dat zorgde bij veel kinderen voor leerachterstand. Om die achterstand op te vangen werden er die zomer 138 zomerscholen georganiseerd. In juli en augustus 2021 waren dat er al 190. In tegenstelling tot de vorige edities zijn de zomerscholen vanaf de jaargang 2022 structureel vastgelegd in een decreet. Scholen en lokale besturen kunnen een zomerschoolproject indienen. Zie: https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/zomerscholen
Na de pandemie werd het project van de zomerscholen verlengd om leerachterstand weg te werken. Reeds vele decennia bestaan in de Angelsaksische wereld dergelijke zomerprogramma’s en zomerscholen om het verlies van kennis en vaardigheden tijdens de zomervakantie – de zogenaamde learning loss – tegen te gaan. Ook in Nederland zijn deze overwegingen gemaakt en pleit de Onderwijsraad er in zijn advies (april 2020) voor om zoveel mogelijk binnen de reguliere schooltijd te werken aan het inhalen van achterstanden. Voor leerlingen met extra achterstanden zijn zomerscholen een effectieve methode zoals extra lessen op woensdagmiddag. Deze uitbreiding van de schooltijd kan bijdragen aan het inhalen van achterstanden. In tegenstelling tot de zomerschool levert een uitbreiding van de schooltijd tijdens het schooljaar meer mogelijkheden om gespreid lesstof te oefenen en levert op de langere duur betere leerprestaties op dan geconcentreerd oefenen van lesstof. Dat blijkt op te gaan voor zowel jonge kinderen, jongeren als volwassenen. Ook is het effect aangetoond bij verschillende soorten lesstof en vakken, bijvoorbeeld talen, rekenen en geschiedenis. Het gaat daarbij om leereffecten die zijn vastgesteld na zowel maanden als jaren.
https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2020/04/16/gevolgen-coronamaatregelen
Zijn zomerscholen de sleutel tot succes op school ?
Leerverlies in de zomer (ook bekend als “summer slide” of “summer melt”) is een systemisch en goed gedocumenteerd fenomeen in de Verenigde Staten. Onderzoekers hebben ook vastgesteld dat het aanhoudende gebrek aan ‘schoolse leren’ in de zomer de kloof inzake onderwijsprestaties tussen kinderen uit hoge en lage inkomensklassen doet groter worden.
Addressing Summer Learning Loss with Summer School (2016)
https://www.achieve3000.com/products/summer-school/
Five Best Practices for Effective Summer School Programs (2023), https://blog.edmentum.com/five-best-practices-effective-summer-school-programs
A. McEachin, C. Augustine, J. Mc Combs (2018), Effective Summer Programming. What Educators and Policymakers Should Know. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1173313.pdf
J.Combs, C. Augustine, H. Schwartz, S.Bodilly, B.McInnis, D.Lichter, A.Cross (2011), Effectiveness of Summer Learning Programs. In Making Summer Count: How Summer Programs Can Boost Children’s Learning (pp. 27–36). RAND Corporation. http://www.jstor.org/stable/10.7249/mg1120wf.11
Designing an Effective Summer School Program for Elementary Students (2022) https://www.studiesweekly.com/summer-school-program/
De zomerklassen worden doorgaans in grote mate gesubsidieerd door de overheid. Met deze aanzienlijke financiële inspanningen mag men verwachten dat deze programma’s ook effectief bijdragen tot directe en blijvende leerwinst. Men zoekt in Vlaanderen verantwoording in buitenlandse studies die evidence based onderzoek rapporteren en een gunstig effect van de zomerklassen aangeven. Maar diezelfde reviews zijn wel genuanceerder dan de conclusies die onze overheid uit de onderzoeksrapporten heeft geselecteerd.
Er is slechts één probleem. Uit onderzoek dat vóór de pandemie is uitgevoerd, blijkt dat zomercursussen meestal niet het doel bereiken om de lees- of rekenprestaties te verbeteren.
Over het algemeen zijn zomerprogramma’s niet effectief omdat ze jonge mensen er niet echt bij betrekken en ze niet goed worden geleid, zegt Jean B. Grossman, een econoom bij MDRC, een non-profit onderzoeksorganisatie, en Princeton University, die de zomerprogramma’s heeft geëvalueerd. Het lijkt erop dat de zomerschool zou moeten helpen, maar het onderzoek is een allegaartje. In een synthese van zomerschoolstudies uit 2020 berekenden onderzoekers dat de leerwinst voor leerlingen bij wiskunde of lezen meestal bijna nul is.
Zie: Jill Barshay (2021), Proof points: slim research evidence for summer school. https://hechingerreport.org/proof-points-slim-research-evidence-for-summer-school/
Onderzoekers van het Amerikaanse RAND, een onderzoeksorganisatie zonder winstoogmerk, hadden een soort ideale zomerschoolervaring ontworpen op basis van de meningen van experts en wetenschappelijke theorieën. Het curriculum was niet identiek in alle vijf de steden die deelnamen aan het onderzoek: Boston, Dallas, Jacksonville, Pittsburgh en Rochester. Maar de schooldistricten stemden allemaal in met dezelfde basisstructuur: vijf of meer weken lang, een hele dag van ongeveer 8.00 uur tot 17.00 uur bestaande uit drie uur lees- en rekenonderwijs in de ochtend met gediplomeerde leraren en een klasgrootte van 12 of minder leerlingen. Om een attractief programma aan te bieden werden de namiddagen gevuld met leuke kampactiviteiten, van rotsklimmen en zeilen tot koken en theater, maar deze werden ook geleid door leraren, van wie velen gediplomeerd waren in speciaal onderwijs voor kinderen met een handicap. Het werd twee zomers op rij aangeboden aan derdeklassers als een gratis zomerprogramma en het is niet verrassend dat veel meer gezinnen zich aanmeldden dan er plaatsen waren. Dat stelde onderzoekers in staat om een toelatingsloterij te creëren en de schoolprestaties en sociaal-emotionele resultaten van de 3.000 derdeklassers die een plek kregen te vergelijken met de 2.400 die dat niet deden.
De resultaten waren teleurstellend. Na twee opeenvolgende jaren van hoogwaardige zomerschool die elke zomer meer dan $ 1.300 per leerling kostte, deden de kinderen die naar de zomerschool gingen het niet beter op schools- of sociaal-emotioneel gebied dan de kinderen die dat niet deden. Een kleine uitzondering was wiskunde, maar de aanvankelijke verbetering van de wiskundescores in de vierde klas was van korte duur en verdween tegen het begin van de vijfde klas.
Zie: Jill Barshay (2020), Research evidence for summer learning. https://hechingerreport.org/research-evidence-for-summer-learning/
De Britse Education Endowment Foundation sluit aan bij vorige conclusie en stelt dat op basis van haar onderzoekssynthese de zomerscholen relatief duur zijn qua organisatie en dat het beter ondersteunen van leerlingen tijdens het reguliere schooljaar een efficiëntere en effectievere maatregel is en blijft.
Volgens RAND Corporation moeten zomerklassen kwaliteitsvolle leersituaties aanbieden. Een zomerschool vereist een grondige voorbereiding, aangepaste infrastructuur en een leer- en spelrijk programma aangeboden door bezielde begeleiders met de nodige competenties.
Zie: https://www.rand.org/blog/2022/03/summer-learning-is-more-popular-than-ever-how-to-make.html
https://www.aft.org/ae/spring2018/mceachin_augustine_mccombs
https://duurzaamonderwijs.com/2023/02/02/wanneer-hebben-zomerscholen-de-sterkste-effecten/
In ‘The Effects of Summer Programs on K-12 Students’ Reading and Mathematics Achievement: A Meta-Analysis.’ (2020) treft ons volgende conclusie van wijlen R.E. Slavin (Johns Hopkins University) e.a. :
One important conclusion from the findings of this review is that there is nothing magic about summer school. Despite the concern and debate about “summer slide,” and the possibility that summers out of school are particularly damaging to the learning of disadvantaged students, there is no evidence that the fact of receiving 4 to 7 weeks of summer school, or reading assignments all summer, are successfully combatting summer losses.
Zie: https://beib228303049.files.wordpress.com/2021/02/xie-cheung-2020-effs-of-summer-for-bee.pdf
In zijn blog met als titel ‘The Summertime Blues’ (2020), is hij genuanceerder.
Zie: https://robertslavinsblog.wordpress.com/2020/08/27/the-summertime-blues/
R. Slavin (2021), Why Isn’t Achievement Whirled Enough by Time? (Why Summer School, After School, and Extended Day Do Not Work Very Well)
R. Slavin (2021), Getting Below the Surface to Understand Disappointing Outcomes.
Many studies of summer school, after school, and SES programs overall (including both) have just reported the disappointing outcomes without exploring why they occurred. Such reports are important, if well done, but they offer little understanding of why.
There are two policies that are needed to provide a system of services capable of substantially improving student achievement. One is to provide services during the ordinary school day and year, not in after school or summer school. The second is to strongly emphasize the use of programs proven to be highly effective in rigorous research.
If schools are deeply reluctant to interrupt any of the ordinary curriculum, then they might extend their day to offer art, music, or other subjects during the after-school session. These popular subjects might attract students without incentives, especially if students have a choice of which to attend. This could create space for tutoring or other services during the school day. A schedule like this is virtually universal in Germany, which provides all sports, art, music, theater, and other activities after school, so all in-school time is available for academic instruction.
R. Slavin (2021), Avoiding the Errors of Supplemental Educational Services (SES)
In the summer, students might receive tutoring more than once a day, every day for as long as six weeks. This could make a particularly big difference for students who basically missed in-person kindergarten, first, or second grade, a crucial time for learning to read. Tutoring is especially effective in those grades in reading, because phonics is relatively easy for tutors to teach. Also, there is a large number of effective tutoring programs for grades K-2. Early reading failure is very important to prevent, and can be prevented with tutoring, so the summer months may get be just the right time to help these students get a leg up on reading.
Zomerscholen kunnen bijdragen om leerachterstand te reduceren maar moeten wel aan kwaliteitseisen voldoen zoals o.a. omschreven door Jennifer Sloan Mccombs, e.a. (2018), Effectiveness of Summer Learning Programs. In: Making Summer Count, Rand Corporation. https://www.jstor.org/stable/10.7249/mg1120wf.11
Componenten van kwaliteitsvolle zomerschool programma’s
– Leerlingen leren in kleine groepen (5-15 leerlingen).
– Het programma is gericht op het inhalen van de leerachterstanden.
– Leerlingen doen daadwerkelijk aan alle onderdelen van de zomerschool mee en stoppen niet tussentijds. Het helpt als ouders betrokken zijn, want zij kunnen hun kind stimuleren naar de zomerschool te gaan.
– De lesstof is duidelijk gestructureerd.
– Het programma is gevuld met (leer)activiteiten en is intensief, waardoor leerlingen actief bezig zijn met leren. De inzet van activerende werkvormen kan ervoor zorgen dat leerlingen actief met de lesstof aan de slag gaan.
– Gediplomeerde leraren verzorgen het onderwijs. Dit hoeven niet de reguliere leraren te zijn van de leerlingen, maar kunnen ook externe leraren zijn die aangeworven worden voor de zomerschool. Belangrijk is dat de leraren opgeleid en bekwaam zijn. De leraren hebben een positieve houding en tonen zich betrokken. Daarnaast gelden kenmerken van effectief onderwijs ook voor de effectiviteit van zomerscholen, zoals hoge verwachtingen tonen van leerlingen, positieve benadering van leerlingen, aansluiten op specifieke behoeften van leerlingen, bevorderen van zelfstandigheid in het leren, monitoren van vorderingen en focus op resultaatverbetering. Wel kan het risico ontstaan dat een zomerschool los komt te staan van het reguliere onderwijs en curriculum. Daarom is het belangrijk dat de inhoud van zomerprogramma’s kunnen worden afgestemd op die van het vorige leerjaar om herstel te bieden voor kernconcepten die leerlingen niet onder de knie hebben.
Kritische evaluatie van de reviews
Volgens Canadese onderwijsonderzoekers heeft de bestaande literatuur die ‘zomerinterventies’ evalueert ten minste drie beperkingen. Bovendien zijn de Amerikaanse reviews alleen gericht op onderzoek dat in de VS is uitgevoerd.
- Ten eerste zijn er maar weinig evaluaties van zomerprogramma’s holistisch. De meeste richten zich alleen op schoolprestaties, waarbij andere belangrijke aspecten van die zomerprogramma’s niet onderzocht worden, zoals de wijze waarop de deelnemers worden geselecteerd en de percepties en ervaringen van leerkrachten, ouders, en deelnemers. Vrijwel geen enkele evaluatie heeft omvangrijke kwalitatieve componenten die hun kwantitatieve analyses aanvullen. Programma’s kunnen bijvoorbeeld leerlingen leuke ontspannende en toch leerrijke activiteiten bezorgen maar verhogen niet hun schoolprestaties. Dit gebrek aan een brede kijk op de programma’s kan ten onrechte een negatieve evaluatie van deze programma’s tot gevolg hebben.
- Ten tweede laten deze evaluaties zich meestal niet leiden door bredere sociologische referentiekaders die een vollediger scala aan onderzoeksvragen zouden kunnen opleveren. Onderzoek naar leren in de zomer is gebaseerd op een generieke ‘faucet theory’ die seizoensvariaties in de prestaties van leerlingen koppelt aan leermogelijkheden en de sociale achtergrond van de leerlingen. Tijdens de zomervakantie zou de kraan dichtgedraaid worden voor kinderen uit lagere SES groepen aangezien thuismilieu en buurt minder aanvoer leveren van schoolse leerinhouden en vaardigheden in vergelijking met kinderen uit de midden en hogere SES groepen.
- Ten derde is het belangrijk om terugval in schoolprestaties ten gevolge van de zomervakantie en het effect van zomerscholen te onderzoeken in de context van het schoolsysteem van een bepaalde regio en dus niet zomaar op basis van Amerikaanse reviews conclusies te trekken.
Zie: Davies, S., Aurini, J., & Hillier, C. (2023). Reproducing or Reducing Inequality? The Case of Summer Learning Programs. Canadian Journal of Education/Revue Canadienne De l’éducation, 45(4), 1055–1083. https://doi.org/10.53967/cje-rce.5311
In de reviews over onderzoek van de effectiviteit van zomerscholen tref je een gevarieerde mix van onderzoeken en dit zowel wat onderzoeksvragen, methodologie, samenstelling van de onderzoeksgroep/deelnemers, samenstelling van het onderwijsprogramma, context waarin de zomerschool wordt georganiseerd als al of niet verplichte onderwijstijd, afstandsonderwijs, … In tal van artikels over zomerscholen wordt verwezen naar ‘evident based’ conclusies uit een review van onderzoek uit vorige eeuw. Intussen is wel de leerlingenpopulatie en de schoolcontext erg verschillend geworden!
Zie: Cooper, H., Nye, B., Charlton, K., Lindsay, J., & Greathouse, S. (1996). The effects of summer vacation on achievement test scores: A narrative and meta-analytic review. Review of Educational Research, 66, 227–268.
In volgende recente review van RAND Corporation (2019) wordt een genuanceerd beeld over het onderzoek van zomerprogramma’s gebracht met vooral aandacht voor 43 programma’s die minstens één positieve en statistisch significante bevinding behalen. Aansluitend bij hun vaststellingen geven de auteurs aanbevelingen voor beleidsmakers, leraren en organisaties die fondsen bezorgen om zomerprogramma’s te realiseren.
Zie: McCombs, Jennifer Sloan, Catherine H. Augustine, Fatih Unlu, Kathleen M. Ziol-Guest, Scott Naftel, Celia J. Gomez, Terry Marsh, Goke Akinniranye, and Ivy Todd, Investing in Successful Summer Programs: A Review of Evidence Under the Every Student Succeeds Act, RAND Corporation, RR-2836-WF, 2019. https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2836.html
Tot slot concluderen we dat éénduidige antwoorden gebaseerd op evidence based research niet beschikbaar zijn en we overgelaten zijn aan praktijkwijsheid. We sluiten af met een bedenking van Jonathan Kay (2019), Education Endowment Foundation Blog: Summer schools – what the evidence tells us and what it doesn’t.
It is heartening that schools have been given the opportunity to decide the appropriate level of summer support. Teachers make the biggest difference to academic outcomes and high-quality teaching is the thing that will do most to improve pupil outcomes over the next academic year and beyond. There is no ‘quick fix’ for learning recovery from Covid-disrupted schooling and it will certainly not be solved over the summer. Schools are best placed to consider the needs of their pupils and their teachers, and will want to consider how much, if any, summer provision is consistent with successful planning for the following school year.
Zie: https://educationendowmentfoundation.org.uk/
Enkele ‘overpeinzingen’
- Beleidsmakers die de noodzaak van zomerklassen benadrukken om leerachterstanden weg te werken versterken de stigmatisering van de leerlingen die deelnemen aan deze projecten. Het betreft leerlingen met allochtone achtergrond en met een lage socio-economische status.
- Indien de zomerklassen nodig zijn om terugval in de leerprestaties tijdens de lange zomervakantie te beperken, dan zijn wel andere oplossingen goedkoper en hebben alle leerlingen er baat bij met een betere vakantiespreiding doorheen het jaar.
- Initiatieven zoals zomerklassen kunnen lokaal ingevuld worden in een netwerkverband van scholen met socio-culturele en sportieve organisaties. Dit levert een betere aansluiting op met de lokale noden van leerlingen en hun gezinnen.
- De zomerklassen bieden een programma aan dat gedeeltelijk aansluit bij het intentionele leren op school en bij het officiële curriculum. Tal van onderwerpen uit dit curriculum kunnen ook opgenomen worden of versterkt in het functionele leren dat via spelprogramma’s wordt aangeboden. Jeugdbewegingen en andere organisaties die zomerkampen aanbieden beschikken over handleidingen en programma’s die hun monitoren gebruiken om een aanbod uit te werken. Het zou een meerwaarde kunnen zijn om deze hulpmiddelen te screenen en schoolse kennis en vaardigheden, aansluitend bij de leeftijd van de kinderen, in dit spelaanbod te integreren.
- Om sociale discriminatie tegen te gaan bij de keuze van zomerkampen zou de overheid, bijkomend aan de kinderbijslag, ‘vakantiechecks’ kunnen toekennen aan minder kansrijke gezinnen zodat betalende kampen toegankelijker worden. Vooraf zou bepaald kunnen worden welke initiatieven in aanmerking komen gezien hun meerwaarde voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren.